Dana 09.VI 2020 u foajeu Nikšićkog pozorišta, sa početkom u 20 časova, povodom Međunarodnog dana Arhiva, otvorena je Izložba „OBNOVA CRNOGORSKOG KRALJEVSTVA I JUBILARNE SVEČANOSTI 1910“, koautora Srđana Pejovića, Velimira Vujačića i Luke Milunovića.
120 dokumenata koja su brižljivo izabrana iz arhivskih fondova DACG, bila su srž izložbe „Obnova crnogorskog kraljevstva i jubilarne svečanosti 1910.godine“
Na izložbi su govorili Milan Korać, sekretar Sekretarijata za kulturu, sport, mlade i socijalno staranje Opštine Nikšić, koautor izložbe Srđan Pejović, a izložbu je otvorio Saša Tomanović, direktor Državnog arhiva Crne Gore.
Prema riječima Milana Koraća, sekretara Sekretarijata za kulturu, sport, mlade i socijalno staranje, otvaranjem izložbe dokumenata, vraćaju programe Nikšićke kulturne scene pred sugrađane, nakon pune tromjesečne pauze zbog korona virusa.
„Nikšćki arhiv naš stalni partner, ovakvim i sličnim projektima omogućuje našim sugrađanima da se bliže upoznaju sa bogatom arhivskom građom, koja predstavlja osnovu za razumijevanje istorijskih procesa, kao i jasniju spoznaju nacionalne istorije i kulture. Ovo su dobre prilike da se Arhiv otvori prema javnosti i ukaže na značaj arhivske građe, a upravo ovakav vid kulturnog djelovanja našeg Arhiva doprinosi kako popularizaciji same arhivske djelatnosti, tako i njenom kulturno-obrazovnom djelovanju“, ocijenio je Korać, naglašavajući da je jubilej od 50 godina vladavine knjaza Nikole i proglašenje Crne Gore za kraljevinu 1910 godine, morao je biti izdignut na jedan visoki evropski nivo,jer je po mišljenju mnogih to jedan od najznačajnih događaja u crnogorskoj istoriji, pošto je Crna Gora sa tom novom i budućom pozicijom dobila neprosjenjiv resurs kojі će biti od ogromnog značaja za budući svekoliki razvoj zemlje.
Ukazujući na istorijske činjenice tog vremena, pomoćnik direktora DACG za naučno-informativnu djelatnost i zaštitu arhivske građe van arhiva i jedan od koautora izložbe, Srđan Pejović , istakao je da „Obnova crnogorskog kraljevstva i jubilarne svečanosti“ naslov koji je u svijetlu recentne politizacije, znao izazivati nedoumice kod većine.
„Nije to nominalna definicija, puka, ali ipak izraz jednog strmljenja, pogotovo poslije jednog dugogodišnjeg mirnodopskog perioda kada Crna Gora zaista doživljava kao nikad prije svestrani, društveni, politički, kulturni, prosvjetni razvitak, u svim oblastima se napreduje i zaista bila je izraz ne samo, vjerovatno ih je bilo, ličnih ambicija i sujete, već i stremljenja političkih elita i samog naroda. Da to nije samo nominalna definicja, Nikola kaže kada obrazlaže neko istorijsko pravo.
„Vrijeme je rušilo samo ono što je nad zemljom bilo, ali što je zidano u njoj i što je usađeno bilo u srcima gorštaka ovih planina, to nijedan silnik koji je na našu otadžbinu nasrtao, nije mogao porušiti. Na tom dubokom temelju počeli smo mi zidati i danas evo starog kraljevstva našeg opet da blista pod suncem nebeskim. Savili smo nad njim svod od blagoslova Božijeg, i pribiramo narod svoj za dalje pregnuće na putu napretka i jačanja“, naveo je Pejović, pomenuvši da je ova izložba urađena prije deset godina povodom obilježavanja stogodišnjice, sa koautorima sada počivšim Velimirom Vujačićem i Lukom Milunovićem.
Direktor DACG, g-din Saša Tomanović, je tom prilikom naveo da je ova izložba izabrana kao naučno popularna forma, koja omogućava da se zadovolji ambicija priređivača i naučnoj i široj javnosti ugodi oku posmatrača i eventualno zadovolji naučna znatiželja.
„U sredstvima informisanja tog vremena, širom Evrope, a i drugih kontinenata, opširno se pisalo o pregalaštvu crnogorskog naroda, koji vjekovima drži zublju slobode na Balkanu. Večki list „Noj fraj prese“ je između ostalog napisao:“Za crnogorskog Knjaza se kaže da je mudri političar i pjesnik, vješt diplomata i ratnik, dobar poznavalac ljudi i prilika, čuvar tradicije i tvorac evropskih ustanova, vladar koji je proslavio i uvećao svoju zemlju, neumorni pregalac na ekonomskom i prosvjetnom polju i nadasve, interesantna i markantna pojava“. Nekoliko dana kasnije, u intervjuu za isti becki list, Knjaz Nikola je obrazlozio opravdanost tog čina, kazavši izmedu ostalog:“Crnogorska kraljevina niti je izraz kakvih ambicija, niti djelo čije protekcije ili nerozvanog uticaja. Ona je odjek silne Životne moći jednog hrabrog i valjanog naroda, koji se pokazao sposoban za napredak i jačanje i održavanje svoje države. Uzvišenje Crne Gore na stepen kraljevine prirodna je posljedica vjekovne slobode ove zemlje, njene prošlosti, njenih žrtava i priznanja koje je stekla kao pouzdan oslonac evropske prosvijećenosti na Balkanu. Crna Gora, kao kraljevina, računa na još jaču potporu od strane prosvijećenog evropskog javnog mišljenja“, zaključio je Tomanović.
Odluka Knjaza Nikole da se proglasi za kralja dobila je punu podršku, tako da su novu vladarsku titulu priznale sve evropske države. To se manifestovalo čestitkama svih evropskih suverena i vlada, ličnim prisustvom izaslanika sa većine evropskih dvorova i dolaskom flota velikih sila u slobodne crnogorske vode.
U tom periodu, Crnogorci uživaju velike simpatije i naklonosti, a njihova hrabrost veliča se do mitskih razmjera.
U kulturološkom smislu, prikazana izložba je izuzetno i raritetno dokumentarno svjedočanstvo o odnosu drugih zemalja, evropskih i svjetskih, prema Crnoj Gori u trenutku njene pune međunarodne afirmacije. Zbog svog dokumentarnog značaja i autentičnosti ova izložba predstavlja najsažetiji presjek o mjestu i ulozi Crne Gore krajem prve decenije XX vijeka.
Manifestaciji su prisustvovali mnogobrojni zvaničnici i ugledni kulturni radnici, arhivisti, istraživači i dr.
Izložba je u organizaciji Državnog arhiva Crne Gore – Arhivski odsjek Nikšić, Opštine Nikšić i JU Nikšićko pozorište, a u okviru NIKŠIĆKE KULTURNE SCENE 2020.
Prilikom organizovanja izložbe poštovale su se mjere i preporuke Instituta za javno zdravlje Crne Gore.
