Promocija zbornika dokumenata “OKRUŽNI KOMITET KPJ NIKŠIĆ U NOR-u 1941-1945 “

Iz štampe je izašao Zbornik dokumenata „Okružni komitet KPJ Nikšić u NOR-u 1941-1945“ čiji su autori mr Jadranka Selhanović, Biljana Drašković i Dragoslav Bojović, u izdanju Državnog arhiva Crne Gore. Promocija ovog Zbornika održana je u četvrtak 2. marta 2017. godine u Nikšiću u IPC Tehnopolis, sa početkom u 19h. Na promociji su govorili: u ime priređivača, direktor Državnog arhiva Crne Gore Stevan Radunović, predsjednik SUBNOR-a i antifašista Nikšića, Slobodan Bato Mirjačić, recezent Zbornika dr Radoje Pajović, dr Živko Andrijašević i u ime autora mr Jadranka Selhanović. Medijator skupa bila je načelnica Arhivskog odsjeka Nikšić , Violeta Krivokapić. Promocija je organizovana u okviru Programa podrške razvoju kulture u Nikšiću, a njeni organizatori su Državni arhiv Crne Gore – Arhivski odsjek Nikšić, SUBNOR Nikšić i IPC Tehnopolis.

Kako je istaknuto od strane koautorke, mr Jadranke Selhanović, ovaj Zbornik je zapravo prvi tom jer su u njemu objavljena dokumenta koja se odnose na period 1941-1943. Inače, Zbornik dokumenata „Okružni komitet KPJ Nikšić u NOR-u 1941-1945“ predstavlja svojevrstan nastavak projekta publikovanja arhivske građe koja se odnosi na NOR, a koji je započeo još 1996. godine, objavljivanjem Zbornika dokumenata „Podgorički srez u NOR-u 1941-1945“.

Program „Podrška razvoju kulture Nikšića“, koji je iniciralo Ministarstvo kulture početkom 2014. godine, poslužio je kao povod da Državni arhiv Crne Gore priredi za publikovanje zbornik dokumenata „Okružni komitet KPJ Nikšić u NOR-u 1941-1945“. Priređivanje ovog zbornika značilo je i nastavak, sada već davno započetog, objavljivanja istorijskih izvora nastalih tokom Narodnoolobodilačkog rata u Crnoj Gori 1941- 1945. godine. Naime, 1996. godine, objavljen je zbornik dokumenta „Podgorički srez u NOR-u 1941-1945“, u izdanju Istorijskog instituta Republike Crne Gore, Državnog arhiva Crne Gore, Kulturno-prosvjetne zajednice Podgorica i ŠKP „Štamparija Obod“ Cetinje. U namjeri da se nastavi publikovanje arhivske građe, koja se odnosi na narodnooslobodilački pokret u Crnoj Gori od 1941. do 1945. godine, i dokumenta iz ovog perioda crnogorske prošlosti učine dostupnim široj naučnoj i laičkoj javnosti, priredili smo zbornik dokumenta „Okružni komitet KPJ Nikšić u NOR-u 1941-1945“, knjiga prva- dokumenta 1941-1943. godina.
Obim i broj arhivskih izvora koji bi mogao biti objavljen u zborniku, „Okružni komitet KPJ Nikšić u NOR-u 1941-1945“, uticao je da zbornik bude priređen kao dvoknjižno izdanje. U prvoj knjizi objavljena su dokumenta koja svjedoče o ratnim dešavanjima na prostoru Nikšićkog Okružnog komiteta KPJ od početka rata 1941. godine, do kapitulacije Italije 8. septembra 1943. godine. Druga knjiga obuhvata period od kapitulacije Italije, 8. septembra 1943. godine do konačnog oslobođenja ovih krajeva.

Odabir dokumenata za prvu knjigu zbornika, „Okružni komitet KPJ Nikšić u NOR-u 1941-1945“, otopočeo je krajem 2014. godine. Iz arhivskih zbirki: Dokumenta narodne vlasti 1941-1945, Dokumenta partizanskih odreda i jedinica Crne Gore 1941-1945, Dokumenta omladinskog pokreta Crne Gore 1941-1945, Dokumenta Anti-fašističkog fronta žena Crne Gore 1941-1945, Dokumenta četnika i separatista Crne Gore 1941-1945, Dokumenta italijaskog okupatora 1941-1943, izdvojeno je oko 550 dokumenata. Od izdvojenihih dokumenta odabrali smo za objavljivanje 302. Odabrana dokumenta procjenili smo kao najznačajnija i najutentičnija za rasvjetljavanje ratnih zbivanja na teritoriji Nikšićkog okružnog komiteta KPJ od početka ustanka 1941. do 8. septembra 1943. godine.
Na sastanku Pokrajinskog komiteta KPJ za Crnu Goru i Boku održanom u Stijeni Piperskoj 8. jula 1941. godine, pored odluke o dizanju crnogorskog naroda na ustanak, odlučeno je da se formiraju okružni komiteti partije, koji bi rukovodili ustničkim pokretom. Formirna su četiri okružna komiteta KPJ: Okružni komitet KPJ Nikšić, Okružni komitet KPJ Cetinje, Okružni komitete KPJ Podgorica i Okružni komitet KPJ Kolašin. Sastav Nikšićkog okružnog komiteta partije činila su četiri mjesna komiteta: Mjesni komitet KPJ Nikšić, Mjesni komitet KPJ Grahovo, Mjesni komitet KPJ Šavnik, Mjesni komitet KPJ Herceg Novi. Nikšićkom Okružnom komitetu je kasnije priključen i Reonski komitet KPJ Piva. Kako su se mjesni komiteti partije teritorijalono poklapali sa administrativnim srezovima, Okružni komitet KPJ Nikšić u administrativnom smislu obuhvatao je teritoriju nikšićkog i šavničkog sreza i područje zapadne Boke. U vojnom smislu teritoriju Nikšićkog okruga pokrivao je Nikšićki Narodno Oslobodilački Partizanski Odred, formiran novembra 1941. godine. Nikšićki NOP odred predstavljao je veliku vojnu formaciju, koju su činila deset partizanskih bataljona: Pješivački, Grahovski, Kočanski, Trjebješki, Lukovski, Rudinsko-Trepački, Banjsko-Vučedolski, Golijski, Župo-Pivski i Orjenski. U sastav Nikšićkog NOP odreda bila je i samostalna Nikšićka četa.

Od objavljenih arhivskih izvora u zborniku, najveći broj je vojne provinijencije. Riječ je o odlukama, direktivama i uputstvima Glavnog štaba NOP Odreda za Crnu Goru, Boku i Sandžak koja su prosljeđivana Štabu Nikšićkog NOP Odreda. O relizaciji postavljenih vojnih zadataka govore izvještaji Štaba Nikšićkog NOP odreda koji su redovno upućivani Glavnom štabu NOP odreda, kao glavnom vojnom i političkom tijelu. Među objavljenim vojnim dokumentima su naredbe, uputstva, kritike, priznanja i pohvale, koje je Štab Nikšićkog NOP odreda upućivao štabovima svojih deset bataljona. Zatim izvještaji štabova bataljona upućenih Štabu Nikšićkog NOP odreda u kojima izvještavaju o vojnoj situaciji na terenu, iznose podatke o rezultatima izvedenih borbenih akcija, sadejstu sa bataljonima drugih NOP odreda. Objavljeno je i nekoliko dokumenta komande područja Nikšić, koja se starala o mobiluzaciji ljudstava, smještaju i ishrani boraca, nabavci hrane za partizanske bolnice.

Od dokumenta partijske provenijencije objavljeno je ukupno 55 dokumenta. To su direktive i uputstva Pokrajinskog Komiteta KPJ za Crnu Goru i Boku, koji je do formiranja Glavnog štaba NOP odreda za Crnu Goru (25. okotobar 1941.) rukovodio svim vojnim operacijama. O radu hijerarhijski nižih partijskih organa svjedoče izvještaji Okružnog komiteta KPJ Nikšić, Mjesnih komiteta KPJ Nikšić, Grahovo, Šavnik i Herceg Novi. Partijska i vojna aktivnost omladine predstavljena je kroz izvještaje OK SKOJ-a Nikšić.

Podaci koji govore o radu novouspostavljene narodne vlasti na oslobođenoj teriotoriji, organizovanju života stanovništva, o velikim naporima da se obezbijedi hrana za vojsku i narod, nabavci sanitetskog materijala za partizanske bolnice, organizovanju straža, borbi protiv zaraznih bolesti i drugim problemima koje je nametalo ratno stanje, sadžani su u izvještajima Sreskog Narodno- Oslobodilačkog Odbora Nikšić, Narodno Oslobodilačkih Odbora Grahovo, Velimlje, Banjani, Petrovići i dr.

Manji broj priređenih dokumenta u zborniku svjedoče o djelovanju italijanskih i četnčkih vojnih formacija na prostoru Nikšićkog okružnog komiteta partije. Njihova činjenja mogu se sagledati kroz naredbe komandanta nacionalnih trupa za Nikšić i okolinu, zapisnike odbora nacionalnog pokreta Nikšić, izvještaje komandira četničkih četa i naredba nikšićke žandarmerijske čete.

Od priređenih 302 dokumenta u zborniku, 254 objavljuju se prvi put. Objavljena dokumenta data su hronološkim redom. Svaki dokument predstavljen je arhivističkim principom. Pored rednog broja, dokumentu je dat naslov, kojeg čini kratki sadržaj teksta. Na kraju dokumenta nevedeno je gdje se čuva dokument (arhivska signatura). Za objavljena dokumenta navedeni su podaci gdje je objavljen. O ličnostima čija se imena navode u tekstu dokumenta, dati su podaci u fusnotama. U prvoj knjizi sačinjene su kraće ratne biografije za 207 ličnosti. Urađen je imenski registar, popis dokumenta i dato je značenje skraćenica.

Sadržaj svih objavljenih dokumenta prenešen je integralno. Na tekstu dokumenta nijesu vršene ispravke u pravopisnom, gramatičkom ili štamparskom smislu.
Dokumenta koja čine ovaj zbornik nalaze se u Državnom arhivu Crne Gore, Odsjek za istoriju radničkog pokreta Podgorica, Arhivske zbirke 1941-1945.

mr Jadranka Selhanović.