Od kada se pojavila kao sredstvo komunikacije među ljudima, a to je nešto više od 130. godina, razglednica je stekla određeni značaj koji nije, nažalost, jasnije određen odnosno na odgovarajući način utvrđen i valorizovan. Razlog za ovakav status treba tražiti u činjenici da razglednica nije uživala naučnu plauzibilnost, niti joj je posvećivana pažnja ili iskazivano interesovanje.
Interesovanje za razglednicu ostaje u uskom krugu posvećenih kolekcionara i kartofila koji su uspjeli da sačuvaju ne samo sjećanje na razglednicu i nju samu već i određenu informaciju koju ona nosi. Posmatrano iz današnjeg ugla uočavamo da stara razglednica, pored osnovnog svojstva koje je odredila utilitarna namjena u vrijeme njenog nastanka, posjeduje i određene kvalitete koji se mogu razmatrati i biti interesantni sa više aspekata.
Razglednica, sama po sebi, često predstavlja značajan, znači autentičan i dokumentaran istorijski izvor. Nerijetko ona predstavlja i jedinstven izvor o pojedinom događaju, arhitekturi, objektu, prostoru uopšte, zatim nošnji, običajima, ličnostima itd. Višestrukost ovakvih kvaliteta preporučuju razglednicu kao originalno svjedočanstvo materijalnog i duhovnog života na određenom prostoru i u određenom vremenu, pogotovo u nedostatku drugih izvora. U današnje vrijeme razglednica se koristi kao zahvalno sredstvo za naučno popularno predstavljanje određene teme bilo da se radi o knjizi, brošuri ili izložbi.
I pored toga što u nauci ne uživa određenu plauzibilnost, mi predstavljanje određenih tema posredstvom razglednice ne smatramo zanemarljivim prilogom istoriji i kulturi uopšte.
Oko razglednice kao sredstva komunikacije postoji dosta sporenja kako po pitanju autorstva, odnosno pronalaska, vremena nastanka, zvaničnog puštanja u upotrebu i sl. Ono što je nesporno je da je razglednica nastala kao modifikovana, odnosno ilustrovana dopisnica.
Bečka poštanska uprava je 1. 10. 1869. godine puštila u promet dopisnicu, pod nazivom, „Korespodentz-Karte“ (dopisna karta). Nacrt za ovu dopisnicu uradio je Emanuel Herman.
Vrlo brzo dopisnicu prihvataju i uvode u poštanski saobraćaj većina Evropskih zemalja, a među njima i Crna Gora, relativno rano, 1874. godine.
Vrijedi napomenuti da je dopisnica, neposredno po puštanju u promet doživjela pravu ekspanziju u korišćenju za vrijeme Francusko – Pruskog rata 1870 – 1871, vjerovatno iz praktičnog razloga, jer je pogodnija od pisma za cenzuru, u uslovima tzv. ratne odnosno vojne pošte.
Ubrzo posle nastanka dopisnice kao sredstva dopisivanja, počelo se sa njihovim ukrašavanjem odnosno ilustrovanjem što otvara vrata za razvoj buduće razglednice koja postaje kolorisana fotografija.
1874. godine, novosadski list „Zmaj“ poslao je u Sombor ilustrovanu dopisnicu. Ovu ilustrovanu dopisnicu izradio je Petar Manojlović, dok je službovao u Beču, kao geodetski oficir austrougarske carsko–kraljevske vojske. Ovo predstavlja i pojavu prve razglednice na prostoru bivše Jugoslavije, pa je ovaj događaj i jubilarno proslavljen 1974. godine od strane Jugoslovenske PTT.
Prvobitne razglednice rađene su u tehnici bakropisa. Sa razvojem fotografije i usavršenom tehnikom reprodukcije razglednica postepeno zauzima mjesto omiljenog, a i luksuznog sredstva komunikacije.
Pravu ekspanziju razglednica doživljava u periodu 1895-1905 godine, koji je poznat kao “zlatni vijek razglednice“. Razglednice iz ovog perioda su vrlo cijenjene među kolekcionarima i kartofilima, a obično su rađene kao perolitografije.
Oko vremena pojave prve razglednice sa motivom iz Crne Gore vladaju oprečna mišljenja. Mi dijelimo mišljenje da je prva razglednica iz Crne Gore nastala 1894. sa motivom Cetinja.
Kotor je drugi po redu grad koji dobija svoju razglednicu, istovremeno kada i Dubrovnik. Ova razglednica pojavljuje se 1895 godine a izrađena je u Marseju.
Crnogorska pošta zvanično uvodi razglednicu u poštanski saobraćaj 1898 godine kako bi odgovorila potrebi sve većeg prometa.
Značajne serije razglednica u ovom periodu stavljaju u opticaj izdavači iz inostranstva: J. Otto iz Praga, Purger &Co. iz Minhena, Ledermann iz Lajpciga itd.
Pored stranaca i domaći poslovni ljudi, prije svega knjižari proizvode i stavljaju u opticaj razglednice. Vrijedi pomenuti značajnije izdavače poput J. Tošovića iz Dubrovnika, Bjeladinovića i brata iz Kotora, Erminia i Davida Mandela takođe iz Kotora…
Vrlo rano pojavljuje se i čitava plejada značajnih Cetinjskih izdavača pa vrijedi pomenuti i njih. To su: P. M. Kaluđerović, N. G. Goulli, R. Biljanović, V. N. Martinović, N. Knežević, A. Rajnvajn i M. Vujović .
Izuzetno vrijedna i obimna produkcija razglednica Cetinja uz bogatstvo privatnih, arhivskih i muzejskih zbirki pružili su nam pravo vrelo i sredstvo za organizovanje izložbe, kao najpodesnije forme, koja bi nam predstavila Cetinje onako kako ga je razglednica zadržala u sjećanju. Istovremeno one nam omogućavaju da ostvarimo i svoju osnovnu namjeru a to je da predstavimo transformaciju Cetinja “sa onih par kućica oko manastira“ u grad odnosno urbano, administrativno – političko, kulturno i istorijsko jezgro Crne Gore. Cetinje je sa tim ambicijama i aspiracijama i oblikovano u periodu poslije Veljeg rata tako da su, makar i periferni, talasi evropskog duha ostavili traga na urbanom liku grada i načinu života uopšte.
Okosnicu ove izložbe čine razglednice iz perioda od 1896 godine do prvog svjetskog rata. Sa par primjeraka iz perioda između dva svjetska rata ilustrovali smo određene fragmente koje smatramo bitnim za ustanovljenu koncepciju izložbe.
Razglednice predstavljene na ovoj izložbi su iz privatnih zbirki B. Proročića, J. Vuksanovića, V. Borozana i M. Vujović uz jedan broj primjeraka koje nam je ustupio Narodni muzej Crne Gore .
Najtoplije im zahvaljujemo na nesebičnoj pomoći.
Srđan Pejović
