Cilj ove izložbe je da prikaže dugotrajno interesovanje evropskog svijeta za Crnu Goru i Bugarsku kao i da postepeno obogati saznanja i predstavu o njima preko kartografije. To je ilustrovano mapama iz raznih oblasti kartografije- putnim mapama, pomorskim, vojnim, političko-administrativnim, istorijskim, trgovačkim i drugim, obuhvatajući period od IV do XX vijeka.
Bogata zbirka karata koje čuvaju Centralni Državni arhiv Republike Bugarske i Državni arhiv Crne Gore čine osnovu ove izložbe.
Karte grafički ilustruju istorijski razvoj Crne Gore i Bugarske.
Prostor Crne Gore je zastupljen na najstarijim poznatim kartografskim djelima. To je mjesto zaslužila zbog svog geografskog položaja koji je oduvijek bio strateški važan a time i interesantan.
Ptolomejove karte sačinjene u II vijeku n.e., koje pružaju predstavu o svijetu tadašnje rimske kartografije. Zahvaljujući Vizantiji dospjele su u Evropu, gdje su sačuvane, proučavane i najzad štampane, u periodu renesanse. U izdanju iz 1513. godine, između 27 karata, na petoj i devetoj mapi su bile predstavljene i oblasti današnje Crne Gore.
Pored toga, predjeli Crne Gore su prikazani na rimskoj putnoj karti (itinerar) iz IV vijeka pod nazivom Tabula Pointegriana. Itinerar, u obliku svitka od pergamenta, otkriven je u XIII vijeku, a nazvan je po humanisti Konradu Pojtingeru.
U srednjem vijeku kartografija razvija se u dva pravca. S jedne strane imamo predstavu svijeta koja odražava skolastičko učenje crkve sa geocentričnim prikazom zemlje, tzv. T-O karte gdje je svijet prikazan u krugu, opkoljen okeanom, a kopno je podijeljeno na tri dijela: Aziju, Evropu i Afriku. Ove karte su postojale, kako u zapadno-hrišćanskom svijetu, tako i u istočno-arapskom.
S druge strane, usljed praktičnih potreba, prvenstveno trgovine i pomorstva, pojavljuju se dosta precizne karte sa stvarnim i realnim prikazima određenog prostora. Tako se pojavljuju, krajem XIII vijeka, pomorske karte nazvane portulanima. Dosta kasnije javljaju se i izolari, koji bi u doslovnom prevodu značili knjige sa opisima ostrva. Djelo pod nazivom Insullae Archipelagi od C. Buondelmontija iz 1420. je dalo ime i trasiralo sadržaj ovog žanra. Izolari pored kartografskog prikaza ostrva, a kasnije i priobalnog područja, sadrže i pisani tekst o trgovačkim i ekonomskim prilikama, kao i o istorijatu određenog kraja na koji se odnose.
Smještena na na istočnoj obali Jadrana, Crna Gora je, u navigacionom smislu bila veoma značajna za talasokratije, poput Venecijanske, u svim istorijskim periodima, tako da je prisutna u bogatoj produkciji Venecijanskih portulana, izolara ili atlasa od XIV do XVIII vijeka.
Tokom XVI vijeka javljaju se značajni autori izolara među kojima i Giuseppe Rosaccio, čije su karte Crnogorske obale zastupljene na ovoj izložbi. Pored ovoga zastupljene su i karte iz Koronelijevog malog izolara ( Citta, fortezze ed altri…) i Venecijanskog atlasa (Atlante Veneto).
Kako Crna Gora tokom vremena iskazuje sve više samosvojnosti i izdvojenosti u odnosu na Otomansko carstvo i druge sile, koje joj slijed istorijskih događaja nameće kao susjede, poput Napoleonove Francuske ili Austro-Ugarske tokom XVII, XVIII i XIX vijeka, na kartama je često prikazana zasebno, čak i na Turskim.
U takvom okruženju, pritisnuta trajnim aspiracijama i teritorijalnim pretenzijama i sporovima, uspijeva da grčevito sačuva i izgradi svoj nezavisni status i definiše svoje granice. Rezultat toga je da već od početka XIX vijeka na većini karata različite provinijencije biva prikazana zasebno. Većina poznatijih karata iz ovog perioda nastala je iz neposrednog interesovanja za Crnu Goru kao rezultat konkretnih misija i interesovanja. Tako je, u prvoj polovini XIX vijeka, nastalo nekoliko karata Crne Gore počevši od one Napoleonovog pukovnika Vijale de Somijera, zatim ruskog inžinjera Jegora Kovaljevskog, karte zapovjednika Kotora grofa Teodora Karačaja do karte egiptologa Džona Gardnera Vilkinsona.
Posebno je interesantna za nas karta koju ja sastavio Jan Vaclik iz 1859. godine, jer je prva karta domaće provinijencije odnosno diplomatske potrebe Crne Gore da predstavi svoje granice, koje su rezultat razgraničenja sa susjedima, a za potrebe Pariske konferencije.
Nerijetku i kontinuiranu predstavu jedne male države i malog naroda na karti Evrope, ne treba shvatiti kao razlog za ponos samih Crnogoraca i isključivo njihovu tekovinu, već kao vrijednost i baštinu savremene evropske zajednice.
Geografski položaj Bugarske kao dio „jedinstvenog suvozemnog prolaza“ između Evrope, Azije i Afrike, opredjeljuje trajno interesovanje evropske geografske nauke za njega.Mreža puteva i luka koji povezuju zemlju s ostatkom svijeta , nije da su samo jedni od najstarijih već su od onih koji su najduže opstali u Evropi.Medju prikazanim kopijama naročito su interesantne: Tabula Peutengeriana, Rimska putna karta (itinerer) iz IV.og vijeka, pomorska karta Giljerma Soleri-a(1385), Mapa Vlaške, Srbije, Bugarske i Rumunije (Trakije) od Gerharda Merkatora (1589), Mapa Kraljevine Bugarske od Johana van der brugena (1737) i mnoge druge.Današnja teritorija Bugarske vječita raskrsnica između Evrope i Azije hiljadama godina je bila zaposjednuta narodima raznih antičkih civilizacija : Tračanima, Grcima i Rimljanima.
Geografija Klaudija Ptolomeja iz II.vijeka, koja je nekoliko vjekova imala moćan uticaj na evropsku geografsku nauku i evropsku kartografiju iznosi značajne podatke o njima. Takozvana Deveta mapa Evrope je najčešće upotrebljavana,prerađivana i nanovo izdavana.
Osim karata stare Grčke i Trakije, mape ilirskih rimskih provincija, Dalmacije, Mezije, Makedonije i drugih isto su se tako izrađivale u katrografskim centrima Evrope.
Značajna međunarodna uloga Bugarske učinila je da ona postane jedna od najvećih evropskih država srednjeg vijeka. Izgrađena kao treće carstvo na svijetu uz Vizantiju i Njemačku, njena se teritorija u određenim istorijskim periodima prostirala od rijeke Dnjepra do Tise, od Karpata do okoline Soluna i Jedrena, od Crnog do Jadranskog mora.
Zauzimanje Bugarske od strane Otomanskih Turaka 1396. prekinulo je normalan istorijski razvoj zemlje skoro cijelih pet vjekova. Njene veze sa Evropom su prekinute, a slobodan ulazak na teritoriju Bugarske bio je otežan naročito u prvim vjekovima tuđinske vladavine. Ipak interesovanje zapadne Evrope bilo je izvjesno pa je ostala na karti Evrope iako je bila izgubila svoju samostalnost. Predstava o Bugarskoj i dalje je bila pod uticajem antičke (Ptolomejeve) tradicije i srednjevjekovnih pisanih izvora o staroj Bugarskoj državi. Otuda i postojeća kartografska nomenklatura počiva na starim grčko-rimskim administrativno-geografskim regijama Mezije, Trakije i Makedonije, a srednjevjekovni koncept “Bugarske“ i “Romanije“ (Vizantija-Trakija) samo im je dodato. Tako je Bugarska ograničena samo na Sjeverne balkanske planine i tri sloja – antički, srednjevjekovni i moderni. Svi se oni mogu naći u nazivima oblasti i naselja. Podaci o Bugarskoj postepeno su se povećavali kako su se razvijali diplomatski i trgovinski odnosi Zapadne Evrope i Otomanskog carstva. Doprinos tome dali su ratovi, obaveštajne misije i naučno istraživačka putovanja. Kao rezultat svega toga, predstava o Bugarskoj rasla je progresivno a u imenima naselja su počela da preovladavaju, nad starim antičkim i srednjevjekovnim, ona koja se danas koriste. Ona su odražavala etničke karakteristike stanovništva a označavala su gradove, rijeke, planine, puteve i dr. Evropsko poimanje Bugarske dostiglo je svoj vrhunac na mapama Hajnriha Kiperta.
