Želeći da naučnoj, stručnoj i široj javnosti ukaže na značaj jubilarnih svečanosti 1910. godine (proslava pedesetogodišnjice vladavine kralja Nikole, zlatna svadba kraljevskog para i proglašenje Crne Gore za kraljevinu), Državni arhiv Crne Gore je, pored ostalog, pripremio i izložbu dokumenata na ovu temu. Dokumentarna izložba je izabrana kao naučno popularna forma koja omogućava da se zadovolji ambicija priređivača i naučnoj i široj javnosti predstavi dokumentarna riznica, a sa druge strane da se ugodi oku posmatrača i eventualno zadovolji naučna znatiželja. Cijenimo da naš pokušaj ima opravdanje budući da značaj jubilarnih svečanosti dosad nije istaknut i određen.
Same jubilarne svečanosti 1910. godine predstavljaju zenit i vladalačke kuće Petrović Njegoš i samog kralja Nikole.
Dok je većina balkanskih država tražila po Evropi vladarsku dinastiju iz neke od kuća plemenitog , slavnog i starog porijekla, svoju vladarsku porodicu Crna Gora uzdigla je iz redova vlastitog stanovništva. Značaj crnogorske dinastije Petrović-Njegoš rastao je uporedo sa širenjem i jačanjem crnogorske države. Dvovjekovna tradicija i vodeća uloga u crnogorskom društvu, neosporno ogromne istorijske zasluge i niz velikih ličnosti koje je ova kuća dala Crnoj Gori, osigurali su joj ugled i popularnost Iivan granica zemlje. Prethodnici Nikole I, od rodonačelmika dinastije vladike Danila, preko Save i Vasilija, „svetog“ Petra i genijalnog Njegoša, zatim prvog vladara sa svjetovnim rangom knjaza Danila, utemeljili su duhovno jedinstvo crnogorskog naroda, atribute državnosti, pa i specifičan moral čojstva i junaštva. Pred spoljnim svijetom, romantično viđenje jedne male zemlje, čiji narod sa nečuvenom hrabrošću i upornošću brani svoju slobodu od moćnih imperija, doprinijelo je da se i oko njenih vladara i dinastije uopšte stvori oreol slave.
Relativno dugi mirnodopski period poslije Berlinskog kongresa obilježen je svestranim razvitkom u društveno-političkom, ekonomskom, kulturnom i prosvjetnom pogledu. Crna Gora se uključuje u savremene tokove i pridružuje porodici modernih evropskih država. Nikola I Petrović Njegoš, čija je uloga u tom sveukupnom progresu nemjerljiva, postaje posebno cijenjena ličnost ne samo među njegovim balkanskim vladarskim savremenicima, već i na velikim evropskim dvorovima. Vrijedi pomenuti da je njegova popularnost posebno porasla krajem XIX vijeka, kada su, brakovima crnogorskih knjaginjica, uspostavljene srodničke veze sa najstarijim lozama Evrope – Romanovima i Savojama, a, preko Batenberga, sa engleskom kraljevskom kućom.
Mada dugo slavljen kao vladar jedine slobodne zemlje na Balkanu, crnogorski gospodar je imao najnižu titulu među svojim balkanskim kolegama. Do Berlinskog kongresa, crnogorski vladar nosio je titulu „Njegova svjetlost knjaz“. Poslije 1878. godine, titula je podignuta na „Njegovo visočanstvo knjaz“. Taj rang je zadržan do 1900. godine, kada je knjaz Nikola, uz saglasnost evropskih dvorova i vlada, odlučio da proslavu četrdesetogodišnjice vladavine iskoristi za povećanje vladarske titule na „Njegovo kraljevsko visočanstvo knjaz“. Deset godina kasnije, 28. avgusta 1910. godine, Crnogorska narodna skupština proglasila je Crnu Goru za Kraljevinu, a knjaza Nikolu za njenog kralja. Tu titulu nosio je do detronizacije, krajem 1918.godine, odnosno do smrti, 1. marta 1921.godine, u Antibu kod Nice.
Jubilej 1910.godine je, po mišljenju mnogih naučnika, jedan od najznačajnijih događaja u crnogorskoj istoriji. Nije samo u pitanju proslava pedesetogodišnjice vladavine knjaza Nikole i njegovo proglašenje za kralja, a Crne Gore za kraljevinu. Tom prilikom ova malada država je znatno ojačala svoje pozicije u međunarodnim odnosima, stekla svojevrstan politički kapital koji je mogao biti od značaja za njen budući razvoj. U sredstvima informisanja tog vremena, širom Evrope, a i drugih kontinenata, opširno se piše o pregalaštvu crnogorskog naroda, koji vjekovima drži zublju slobode na Balkanu. Najviši predstavnici evropskog javnog života – carevi, kraljevi, predsjednici vlada, ministri, književnici, umjetnici i naučnici – iskazuju, na različite načine, priznanje pa i divljenje crnogorkom narodu i njegovom suverenu.
Značaj teme doprinio je delikatnosti posla na organizaciji izložbe. Pokušali smo da izborom dokumenata i fotografija ilustrujemo brojne događaje vezane za jubilarne svečanosti i obnovu Crnogorskog kraljevstva. U tom smislu iz arhivskih fondova Državnog arhiva odabrali smo preko 120 dokumenata koji uspješno dokumentuju sva dešavanja na Cetinju i u unutrašnjosti poput nekog mozaika koji virtuelno dočarava pravi arhipelag pojedinačnih i kolektivnih dešavanja, zbivanja i manifestacija.
Služeći se bogatom dokumentarnom osnovom pokušali smo da ilustrujemo čitav koloplet političkih, diplomatskih i kulturnih događanja koja su obilježila ovu znamenitu svečanost.
